Warming up

/in /door

Warming up
In psychodrama maken we gebruik van de aanwezige individuele spontaniteit en de verbondenheid van mensen in een groep.
Om deze twee ‘levenskrachten’ te activeren (het individu losser te maken en de sympathie tussen groepsleden te vergroten) gebruiken we de warm up.

Als groepsleden zich met elkaar verbonden voelen en zich makkelijk en spontaan uiten dan is de cohesie hoog; als de groepsleden op zichzelf zijn en hun gevoelens voor zich houden dan is de groepscohesie laag.
De warming up is dus een voorbereidende fase waarin spel, discussie, beweging (enz) het mogelijk maakt om emotionele, fysieke en intellectuele energie te voorschijn te roepen. Deze energie is nodig om te komen tot het volledig volgen en het doorleven van onze expressie.

Onvoldoende opgewarmde groepen worden vaak beheerst door angst en weerstand om het ingezette proces door te gaan.
Een warming up kan zo uitgebreid of simpel zijn als noodzakelijk is.

Ann E.Hale, een psychodramaturg uit de VS voegde hier in 1999 aan toe:
“het is zowel een fase van “tijd besteden aan” als een gestructureerde
activiteit die het mogelijk maakt om te komen tot een staat van zelfbewust- zijn en verbinding …. kan de warming-up fase van de groep voorzien in de wens om het bestaan van verschillende nivo’s van intensiteit en emotionele staat van zijn te bereiken en aan te tonen. Zelfs de afwezigheid hiervan in de groep kunnen hierdoor door de groepsleden worden ingebracht.
De warming-up staat toe dat wat intern beleeft wordt, meer zichtbaar en aanwezig wordt in de groep”.

Toverwinkel

/in /door

de toverwinkel
the magic shop / de toverwinkel
De “magic shop” of toverwinkel is een imaginaire winkel waar persoonlijke kwaliteiten, wensen of gevoelens gekocht kunnen worden in ruil voor vergelijkbare menselijke kwaliteiten.
De verkoper geeft waar de protagonist om vraagt en neemt het ruilgoed in ontvangst en legt het op een plank in de winkel.
Hoewel deze oefening leuk is om te doen, heeft het de mogelijkheid om mensen krachtiger te maken in kwetsbare momenten. (waarin ze voelen dat ze persoonlijke kwaliteiten missen om een moeilijke situatie aan te kunnen.)
Tegelijkertijd – een mooi neveneffect – realiseert de protagonist zich eigen kwaliteiten en moet die waarderen en verkopen als ruilobject.

Terzijde

/in /door

terzijde
De terzijde wordt in een psychodrama gebruikt om, los van de situatie, even te overleggen met de protagonist. Het is een wonderlijke manier van metacommunicatie ter verheldering van iets of om als regisseur meer informatie te verkrijgen. Ondanks dat de protagonist verdiept is in het eigen spel of de scène is het toch mogelijk daar even uit te ontsnappen door een terzijde. Het is een “onderonsje” waarin een afspraakje gemaakt kan worden over vertrouwelijkheid of een ontsnapping uit een gewetensconflict.
In de terzijde wordt met de ander gesproken langs de hand. “Onder ons gezegd…”

Tele

/in /door

tele
Uit het Grieks vertaald, betekent: “op een afstand”
Letterlijk houdt tele de boodschap in dat mensen deelnemers zijn in een interpersoonlijk fenomeen, waarbij ze contact met elkaar hebben en communiceren en resoneren met anderen op afstand en dat zij emotionele boodschappen uitzenden door de ruimte.
Kellerman heeft het verder gedefinieerd als inzicht in, waardering hebben voor en sensibel zijn voor het “zijn” van een persoon.
Dat behelst niet alleen de aantrekkelijke maar ook de weerzinwekkende aspecten van relaties tussen mensen. Het gaat samen met een authentieke manier van ontmoeten in welke mensen elkaar ervaren en aannemen zoals ze zijn.
Kellerman refereert aan Zerka Moreno’s geloof dat niet alleen empathie maar er ook een vorm van telepathie plaatsvindt tussen therapeut en cliënt in een psychodrama.
Het Griekse “Tele” en het “Patheia” (healing, heling), mag in deze context vaag klinken, toch komt het dicht bij het originele “teleconcept” van Moreno.
Ik voeg daaraan toe dat er in het proces van psychodrama niet alleen tele of telepathie aanwezig is maar dat oplossingen in een psychodrama “gegeven worden” door een “derde fenomeen” in de interactie tussen groepsdeelnemers, protagonist en regisseur.
Indien in een psychodrama met zuiverheid en schoonheid wordt gewerkt spreken we het Goddelijke aan in en tussen mensen. Dit gaat verder dan tele of zelfs telepathie. In bijzondere momenten van spontaniteit en creativiteit zijn we getuige van een bijzondere magie en worden wendingen en oplossingen zichtbaar en voelbaar die niet alleen tussen mensen ontstaan maar die gegeven worden vanuit het alwetende. (pjs)

Surplus Reality

/in /door

surplus reality
Acteren vanuit het eigen leven brengt het proces op gang van wat Moreno noemt “de surplus reality”. Hierbij kan de protagonist ervaren in een alsof (as-if) ervaring hoe zijn/haar gewenste werkelijkheid is.

Mensen hebben de mogelijkheid uit hun eigen realiteit te stappen en te ervaren hoe het is om bijvoorbeeld even naast het pakket zorgen te staan of bevrijd te zijn van een last. Het lichaam, de geest alles kan meedoen in deze “extra wereld” die we blijkbaar in ons hebben. We kunnen doen alsof het zo is.
Pijnlijke of onmogelijke taken in het leven die mogelijk dagen of jaren hebben geduurd, zijn in enkele minuten aangepakt via de “als-of” mogelijkheid van surplus reality, het mogelijk makend voor de protagonist om even de verlossing te ervaren, die ze zichzelf altijd verboden hebben.
Actuele gebeurtenissen of metaforen die door een protagonist worden gedeeld zijn altijd subjectief en daardoor een vorm van surplus reality of fantasie.
Een deel van de rol van de director -in het bijzonder in de afrondingsfase- is te faciliteren dat het ego herstel plaatsvindt door de integratie van de persoonlijke waarheid” en de “wenswereld” van de protagonist. Die moet zijn/haar eigen waarheid hierin vinden op een subjectieve manier: dat wat nog nooit is gebeurt maar wel naar verlangd, voor gevreesd of over gefantaseerd is.

Spontaniteitstest

/in /door

spontaniteitstest
Door het bestuderen van de “cultural conserves” van de interactie tussen mensen en gebeurtenissen ontwikkelde Moreno een sociometrische schaal om de dynamiek die speelt in een groep en tussen verschillende groepen te kunnen meten.
Een speelfilm bijvoorbeeld zou een herhalende, niet spontane score halen, terwijl een toneelstuk veel hoger zal scoren.
Moreno was geïnteresseerd in de menselijke mogelijkheid om passend af te wijken van statistisch vastgestelde normale respons op standaard levenssituaties als dat op een moment nodig bleek te zijn.
Hij voelde dat door psychodrama deze spontaniteit verder zou kunnen worden veredeld. Vanuit deze studies ontwikkelde hij een aantal individuele vergelijkende metingen en tests. Het doel van deze evaluaties werd door Moreno beschreven als:

“Een examen over de bereidheid of, in tegenstelling hiermee, de onmogelijkheid van een individu om te reageren op nieuwe situaties”.

Spontaniteit

/in /door

spontaniteit volgens Moreno
Moreno spreekt in zijn boek “Who shall survive” over de functie van spontaniteit:

…indien we onze ervaring met spontaniteit verder zouden ontwikkelen en ons vertrouwen in en kennis van spontaniteit zouden vergroten, dan zou het ons openen voor de “hoogste gemene veelvoud” voor de mensheid;
vergelijkbaar in belangrijkheid van de ontdekking van het concept van het “onderbewuste” die hij definieerde als de “laagste gemene veelvoud”.
Dit is in tegenstelling met de gewone betekenis van dit woord, wat betekent juist geen controle meer hebben:
“spontaan of vrijwillige actie, zonder beheersing of verlegenheid; deel van de persoonlijkheid; het feit van het bezitten van dit karakter of deze persoonlijke kwaliteit.[Oxford English.]

Hij definieerde spontaniteit als “een nieuw antwoord op een oude situatie of een adequate reactie op een nieuwe situatie.
De “spontane staat van zijn” is van korte duur, uitermate veelbewogen en soms vol van ingevingen en inspiratie.
Een van de doelen van een psychodramasessie is om de spontaniteit van de protagonist en de groepsleden aan te moedigen en tot het uiterste te vergroten.
Als spontaniteit een soort energie is, zei Moreno, dan is het van een niet houdbaar type en wat plaatsvindt in het moment.

Er is, lijkt het, weinig spontaniteit in het universum of als er juist een overvloed van is, alleen een klein partje beschikbaar voor de mens, die de maker is van de gewoonte of de “cultural conserve”.
Om te overleven heeft de mens intelligentie, geheugen en culturele normen en waarden ontwikkeld maar hij heeft zich daardoor geleidelijk ontwikkeld tot slaaf van zijn eigen krukken.
Moreno’s fascinatie met spontaniteit en creativiteit begon tijdens het bestuderen van de interactie tussen de acteurs in zijn theater van de spontaniteit. Hij richtte zich toen op het willen begrijpen van interpersoonlijke storingen, dat uiteindelijke leidde tot de daarop volgende ontwikkeling van therapeutisch drama of psychodrama.
Lees ook Moreno’s (1953) spontaniteittest en sociometrie.

Spiraal

/in /door

psychodramaspiraal
De psychodrama-spiraal is een grafische weergave van het pad dat gevolgd wordt in een klassiek psychodrama.
Een contract/overeenkomst (1) tussen de protagonist en de director wordt gevolgd door het ensceneren van het onderwerp (2). Meestal worden recente ervaringen of gevoelens die nu spelen in scène gezet.
De volgende scènes (3) gaan in de richting van wat er werkelijk speelt of wat ten grondslag ligt aan het gepresenteerde probleem (4). Door inzicht is het dan mogelijk om weer terug te keren naar wat er nu speelt (5). Dan is dan roltraining (6) mogelijk en/of een evaluatie van de beginvraag. Daarna volgen sharing en afsluiting (7).

Spiegelen

/in /door

spiegelen
Spiegelen is een manier om de protagonist zichzelf te laten zien in de opgebouwde scène. Iemand uit de groep of de hulpego neemt de plaats is van de protagonist en de protagonist kijkt als koorlid naar zichzelf in de scène. Het is bijzonder nuttig in situaties waarin bijvoorbeeld het effect van lichaamshouding of uitstraling een grote rol speelt. Degene die spiegelt kan worden gevraagd om iets te overdrijven, om de protagonist uit te dagen om de gevoelens in de scène naar de juiste proporties terug te brengen.
Moreno zei dat het belangrijkste doel van deze techniek is “het provoceren en shockeren van de protagonist om die in beweging te krijgen”.

Soliloquy

/in /door

soliloquy/ alleenspraak/ ‘t in zichzelf praten
Dit is een techniek om de protagonist zijn/haar gedachten en innerlijke dialogen te laten verbaliseren terwijl er wordt rondgewandeld op de werkvloer.
Buiten het feit dat de protagonist hiermee wordt geholpen om het innerlijke conflict naar buiten te brengen, (of een time out te nemen in een interactie) helpt het de regisseur en de groep om een helderder beeld en begrip te krijgen van het dilemma van de protagonist. Het leidt soms tot een helderder context en een oplossing voor een actie.
Door het rondlopen (en het stilstaan…) wordt het lichaams-geheugen aangesproken en komen niet vermoede gedachten, oplossingen en richtingen naar voren.